یک عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان با بیان اینکه ملاک ISI نه تنها گویای پیشرفت علمی، حتی گویای پیشرفت پژوهشی و تولید دانش محض ما هم نیست، گفت: به نقشه جامع پژوهشی کشور نیاز داریم تا نیازها و اقدامات را طراحی و برنامه ریزی و دستگاه ها را به انجام آن ملزم کند.

دکتر مصطفی عباسی مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد وضعیت پژوهشی دانشگاه ها گفت: در بحث پژوهشهای دانشگاهی باید نگاهی به محصولهای پژوهش در دانشگاه ها داشته باشیم، محصول دانشگاه یا فارغ التحصیلانی هستند که در دانشگاه آموزش دیدند یا پرورش پژوهشگرانی است که در عرصه های مختلف تحقیق می کنند و یا تولید دانش است.

وی با بیان اینکه اگر تولید دانش را نتیجه اصلی پژوهش بدانیم، افزود: تولید دانش در دانشگاه ها در سه قالب شکل می گیرد؛ یکی کتاب و دیگری پروژه های تحقیقاتی و طرحهای پژوهشی و دیگر مقالات است. در مورد کتاب باید گفت: بیشتر جنبه شخصی دارد و افراد خودشان به دنبال کتاب می روند، سیستم دانشگاه آنچنان دخالتی در این امر ندارد، و بنابراین در این مورد زیاد بحث نمی کنیم، البته معتقدم اگر دانشگاه از لحاظ پژوهشی قوی باشد باید کتب خوبی از آنجا، خارج و به جامعه برسد، اما اکنون بیشتر کتابهای منتشره مربوط به خارج از دانشگاه است و این معضلی است و باعث می شود سطح کتابهای جامعه خیلی پائین می آید. نمایشگاه های کتاب، قرآن و ... را ببینید و از این جنبه آنها را ارزیابی کنید.

در سطح پروژه و طرح پژوهشی بسیار ضعیف هستیم

مشاور قرآنی معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها با اشاره به اینکه در سطح پروژه و طرح پژوهشی بسیار ضعیف هستیم، اظهار داشت: یعنی طرحهای پژوهشی دانشگاه ها به خصوص در حوزه علوم انسانی بسیار ضعیف و کم است یا اصلا قابل اعتنا نیست و اگر هم چیزی وجود دارد، تعدادی طرح های پژوهشی در زمینه های صنعتی و فنی و ... است که بیشتر بودجه صرف آنها می شود. در زمینه های علوم انسانی و علوم پایه به خصوص علوم انسانی و هنر طرح پژوهشی خیلی کم داریم، در حالی که معتقدم شاخص ارزیابی تولید دانش دانشگاه عمدتا باید براساس طرح های پژوهشی باشد.

وی با تأکید بر اینکه یک علت عمده این است که هیچ اعتمادی به پژوهشهای دانشگاهی وجود ندارد، اذعان کرد: کارشناسان و مسئولانی که معتقدند تعداد مقاله زیاد شده، یعنی تولید علم زیاد شده و حتی به این افتخار می کنند. باید به آنها بگوئیم آیا توانستید تقریبا 40 درصد پژوهشها و طرحهای پژوهشی دانشگاهی را در وزارتخانه ها و سازمانهای خود کشور پیاده کنید و به تولید برسانید.

عباسی مقدم با اشاره به اینکه جدا از اینکه برای صنایع خارجی نمی توانیم کاری انجام دهیم، حداقل برای مصرف چقدر طرح پژوهشی دانشگاهی به نتیجه رسیده است، اگر هم چیزی وجود دارد در بعضی از موارد براساس روابط، دوستی و زد و بندهایی است. یک جریان ثابت و پایداری وجود ندارد که صنعت و بخشهای مرتبط با جامعه و دولت از پژوهشهای دانشگاهی به شکل طرح پژوهشی یا طرح های 60 ـ 40 و انواع طرحهای مختلف که با سفارش بیرون و با انجام کار توسط دانشجویان انجام شود خیلی کم دیده می شود. پاشنه آشیل پژوهش دانشگاهی ما و کل کشور این مسأله است.

این محقق و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه به نظرم بی اعتمادی و عدم تعامل باعث این می شود که اثرات علمی دانشگاه های ما به آن حد از کارایی نمی رسد، گفت: سومین محصول، مقاله است. مقاله سه گونه دارد: مقالاتی که در مجلات بین المللی یا در مجلات معتبر علمی ـ پژوهشی داخل و یا در غیر این صورت یعنی مجلات که علمی ـ پژوهشی نیستند، چاپ می شوند. یک مقاله اولا باید منطبق بر نیازهای جامعه باشند، هر کسی و هر دانشگاهی اولا براساس نیازهای منطقه ای و سپس براساس نیازهای ملی سوژه مشخص و مقاله بنویسد.

وی افزود: شرط دوم این است که مقاله، متدولوژی علمی و تکنولوژی داشته باشد و براساس جدیدترین یافته های آن علم باشد. سومین شرط و ویژگی اش این است که پیوستگی لازم بین مراحل مختلف پژوهشها و انواع پژوهشها وجود داشته باشد یعنی ما دچار خلأ در بخشی از پژوهشها نباشیم، یعنی در هر زمینه ای پژوهشهای بنیادی، پژوهشهای کاربردی و پژوهشهای توسعه ای به اندازه کافی داشته باشیم نه اینکه بخشی دچار تورم و بخشی تهی باشد.

نویسنده کتاب «اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان» با بیان اینکه در بعضی از رشته هایی که در ISI، مقاله می دهیم جزو پژوهشهای بنیادی است، تصریح کرد: ضمن اینکه این مقالات منطبق با نیازهای جامعه ما نیست بیشتر بر نیازهای بلوکهای عصری علوم مختلف و قدرت و تکنولوژی هستند علاوه بر آن پیوستگی لازم را هم ندارد و بیشتر در عرصه بنیادی است. مقالات در عرصه کاربردی و توسعه ای هم کم است.

سه شرط مهم مقالات

عباسی مقدم در ادامه سخنانش با اشاره به اینکه متد علمی هم در رشته های مختلف فرق می کند و خلط متدولوژی علمی پژوهشهای علوم انسانی با سایر علوم دیده می شود، افزود: مقالات باید سه شرط انطباق بر نیازهای جامعه، داشتن پیوستگی لازم بین انواع پژوهشها و مراحل پژوهشی بنیادی، کاربردی و توسعه ای و متد مشخص علمی مقالات در هر رشته در هر زمینه ای که مشکل داریم را داشته باشند.

نویسنده «جلوه های تربیت و تبلیغ درسیره پیامبر اعظم(ص)» گفت: معمولا در تبلیغات و شعارهایی که داده می شود، برآیند تولید دانش کشور روی ISI متمرکز می شود، و اینکه چقدر توانستیم مقاله منتشر کنیم. زمانی 13 هزار مقاله بود، اکنون می گویند سالی 23 هزار که براین اساس در دنیا رتبه هفدهم را به دست آوردیم. پیش بینی می کنند اگر این روند را دنبال کنیم تا چند سال دیگر رتبه چهارم دنیا را به دست می آوریم، به نظر این ملاک به هیچ وجه گویای پیشرفت علمی ما نیست؛ نه تنها گویای پیشرفت علمی نیست، حتی گویای پیشرفت پژوهش کشور هم نیست.

این نویسنده کشورمان با تأکید بر اینکه پیشرفت علمی اعم از پژوهش است، گفت: حتی می خواهم بگویم گویای پیشرفت پژوهشی و تولید دانش محض ما هم نیست به خاطر اینکه این مقالات ISI اگر خیلی خوش بینانه هم به آنها نگاه کنیم تقریبا 30 تا 40 درصد تولید دانش کشور را نشان می دهند یعنی به عبارت دیگر تنها 40 درصد می توانند گویای وضعیت جامعه ما از لحاظ تولید دانش باشند. زمینه های دیگر تولید دانش که کتاب، پروژه تحقیقاتی و ... است، به خصوص پژوهشهایی که منجر به تحقیق توسعه(R&D) می شود را یا نداریم یا خیلی کم داریم و یا در دانشگاه ها خاک می خورد و در صنعت برای اجرا شدن وارد نمی شود. از این جهت هم مشکل داریم.


نقشه جامع علمی کشور یک چشم انداز بیشتر نیست، واقعا نقشه ای نیست که نیازها و اقدامات را خوب طراحی و برنامه ریزی کند تا دستگاه ها را به انجام آن ملزم کند.


عضو شورای هماهنگی فعالیتهای قرآنی دانشگاههای کشور تأکید کرد: نقد فرآیندها و روشهایی که در پذیرش و چاپ مقالات ISI وجود دارد بحث دیگری است و آسیب شناسی جداگانه ای را می طلبد اینکه چقدر تقلب می شود و زد و بند وجود دارد تا مقاله ای منتشر شود و در داخل هم مشکلاتی وجود دارد مثلا بعضی اوقات مسئولان مجلات، عدالت لازم و یا نگاه علمی لازم را در انتخاب و چاپ مقالات ندارند.

مقالات علوم انسانی نداریم

مؤلف «نسیم تفاهم: راهبردها و روش ها» تصریح کرد: علاوه بر این ما یک مشکل اساسی تر برای علوم انسانی داریم، حرف اساسی ما باید در عرصه علوم انسانی باشد. اگر ادعای مکتب و نگاه جدید در دنیای امروز داریم باید مقداری در زمینه علوم انسانی سرمایه گذاری کنیم و چند تا مقاله و مجله خوب و مهم داشته باشیم و چاپ مقاله ما در این عرصه در خارج از کشور بیشتر باشد اما در این زمینه به دلایل مختلف بسیار عقب هستیم؛ اول اینکه خودمان کار نمی کنیم و تلاش لازم را نداریم. نهادهای مسئول و پژوهشی در این زمینه مشوق نیستند. مهمتر از همه اینکه طرف مقابل هم مقاله هایی را براساس ارزشهای خودمان تحقیق می کنیم نمی پسندند، لذا می بینیم در مباحث علوم انسانی مقالات بسیار کمی و به سختی از سوی پژوهشگران ما چاپ می شود.

عباسی مقدم با بیان اینکه همان طور که نقشه جامع علمی کشور تدوین شد که ناظر به آموزش است، بیان کرد: به نقشه جامع پژوهشی هم نیازمندیم. نقشه جامع علمی کشور یک چشم انداز بیشتر نیست، واقعا نقشه ای نیست که نیازها و اقدامات را خوب طراحی و برنامه ریزی کند تا دستگاه ها را به انجام آن ملزم کند. تنها چشم اندازی است، اما در پژوهش واقعا به یک نقشه جامع جدی و واقعی نیازمندیم که اولا نیازهای کلان کشور را ببیند و پژوهشها را مدیریت کند و از طرف دیگر نیازهای موقت و منطقه ای را مشخص کند. لازم است نهاد مشخصی که برآیند همه دانشگاه و مراکز علمی کشور باشند این کار را انجام دهند، که البته شورای عالی پژوهش و فناوری قرار بود این کار را انجام دهد اما از آن خبری نشد و فعالیتی را نمی بینیم.